Futbol hakemliği
Futbol müsabakalarının genel kurallarını bilen ve bu kurallara göre yöneten kişiler Futbol Hakemi’dir. Belirli eğitimlerden geçerek futbol yönetimi ile bilgi ve yönetim kabiliyeti olan herkes hakemlik yapabilir. Türkiye Futbol Federasyonu’nun talimatları doğrultusunda , konu ile ilgili, illerde İl Hakem Kurulu’nun düzenlediği Aday Hakem Kursu’na katılıp yazılı sınavı ve atletik testini geçenler futbol hakemi olurlar. Ancak futbol hakemi olabilmek için istenilen eğitim ve bilgilerin yanında fiziki şartların ve öz güveninin olması da gereklidir. Futbol karşılaşmaları, oyun kurallarının yerine getirilmesinde tam yetkili bir hakem yönetiminde oynanır. Hakemin karşılaşmalarda verdiği bütün kararlar bağlayıcıdır.
Futbol Hakemliği tarihi…Dünyada futbol ilk olarak M.S. 217 yılında İngiltere’nin Derby Kenti’nde oynanmıştır. İlk zamanlardaki hakemlik de bu günkünden oldukça farklı idi. 1819 yılına kadar futbol karşılaşmaları hakemsiz oynanıyordu. 1890 lı yıllarda futbol hakemliği, futbolun dünyaya yayılması ile birlikte başlamıştır. Karşılaşmalarda takım kaptanları aynı zamanda hakemlik yapıyorlardı. Bu durum beraberinde bir çok olumsuzlukları da getirdi. Daha sonra karşılaşmalarda sahanın her iki yarısında birer hakem , masa başında da bir hakem bulunmaktaydı. Masa başındaki hakem diğer hakemlerin anlaşmazlığa düşmelerinde olaylara müdahale etmekte, ayrıca sonucu ve zamanı kaydediyordu. Bu durum zaman içinde değişikliklere uğramış ve bu günkü halini almıştır. Hakemlik kurumunun İngiltere’de kurulduğu, kurumsallaşmaya başladığı ve 1878 yılında futbol hakemlerinin ilk defa düdük kullandıkları bilinmektedir. Resmi olarak futbol oyun kurallarında 1881 yılında hakemden bahsedilmiştir. Taç atışları 1883 yılında el ile atılmaya başlanmıştır. Hakemlerin karşılaşmaları yönetmelerinde tek yetkili kişi oldukları kararı 1884 yılında alınmıştır. Futbol Kurallarının resmi olarak bir düzene devamlılık arz eden bir sisteme alınması ve yayınlanması 1896 yılında olmuştur.
Uluslararası kariyerine Türkiye Ordu Milli Futbol takımı ile Fransa Ordu Milli Futbol takımı arasındaki futbol karşılaşmasıyla başlayan İtalyan Hakem Pierluigi Collina , 1996 Olimpiyat Oyunları, 1998 – 1999 UEFA Şampiyonlar Ligi, 2002 FIFA Dünya Kupası ve 2003-2004 UEFA Kupası finallerini yönetmiştir. 1984 yılında kurulan, kısa adı “ IFFHS “ Uluslararası Futbol Tarihi ve İstatistikleri Federasyonu tarafından üst üste altı defa “Dünyanın En İyi Hakemi” seçilmiştir.
Türk Hakemliği ve tarihteki ilkler… Ülkemizdeki futbol hakemliğinde 1900 yılından sonra özellikle futbolu bırakanların hakem olmalarıyla ilerleme kaydedilmiştir. Ülkemizdeki ilk futbol hakemleri, futbolun öncüleri olan yabancı uyruklu futbolcular ; James La Fontein, Vasiliadis ve Kinon’dur. Ülkemizde devamlı hakemlik yapan ilk kişi İstanbul Ligi’ni kuran yabancı uyruklu İngiliz James La Lafonaine’ dir. 1879 İstanbul doğumlu Fuat Hüsnü Kayacan da, 1907 yılında İstanbul’da yabancılardan oluşan Cadi-Keuy ve Moda takımları arasında oynanan lig karşılaşmasını yöneten ilk Türk futbol hakemidir. Ali Sami Yen, Raşit Aydınoğlu, Nasuhi Esat Baydar, Said Selahattin Cihanoğlu, Galip Kulaksızoğlu, Yusuf Ziya Öniş, Sedat Rıza İstek, Burhan Felek, Tabib Servet, Fethi Tahsin Başaran, Hikmet Barlan, Otomobil Nuri, Fitil Nuri Atasayar, Hamdi Emin Çap, Mahmut Duransoy, Ahmet Şerafettin ve Refik Osman Top gibi futbolcular hakemlik yaptılar.
Futbol Hakemliği’nin İstanbul’da sınırlı kaldığı yıllarda, 1922 yılında kurulan Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı (T.İ.C.İ.) Türk hakemliği için çok önemlidir. Zira bu dönemde açılan ” Futbol Hakem Kursu ” eğitim yolu ile resmi olarak Türk hakemliğinde yerini aldı. Ülkemizde hakemlere ilk lisans 1940 yılında verildi. Devamında ilk bölge lisansına Şazi Tezcan sahip oldu. İlk Milli futbol hakemi unvanını Nuri Basut aldı. 1940’lı yıllardan itibaren yurt dışında görev alan hakemlerimizle, 1960 lı yıllar çok başarılı geçmiştir. 1960 Roma Olimpiyatları’nda görev alan Sulhi Garan ilk defa FIFA kokartı alan hakem oldu. Daha sonra, Cezmi Başar, Muvahhit Afir, Faruk Talu, Semih Zoroğlu , Dünya Kupası karşılaşmalarında görev yapan ilk Türk hakemi unvanlı Doğan Babacan, ilk FIFA kokartlı bayan Türk hakemi Lale Orta oldu.
1984 yılında Almanya’nın Bonn şehrinde kısa adı IFFHS olan “Uluslararası Futbol Tarihi ve İstatistikleri Federasyonu” kuruldu. Burada 1991 yılından itibaren yapılan profesyonel futbol karşılaşmaları sonuçlarına göre, kulüpler ve milli takımlar için başarı sıralamaları yapılmaktadır. Değerlendirmede kıta ve kıtalararası karşılaşmalar, ulusal lig ve en önemli ulusal kupa karşılaşmalarında alınan sonuçlar dikkate alınır. (son 16’ya kalınmadan önceki karşılaşmalar değerlendirilmez)
IFFHS – Uluslararası Futbol Tarihi ve İstatistikleri Federasyonu jüri oylarıyla 2001-2010 ‘na ait 10 yıllık dönemin en iyi futbol hakemleri listesini açıkladı. Açıklanan listedeki sıralamada ; Alman Felix Brych 1. sırada, başarılı FIFA kokartlı hakemimiz Cüneyt Çakır 2. sırada yer aldı. Günümüzde de, en iyi, en başarılı FIFA kokartlı hakemimiz Halil Umut Meler ülkemizi yurt dışında da temsil etmektedir. Tarafsız yönetimleri ile Türk hakemliğimize önemli hizmetleri olan futbol hakemlerimizden rahmetli Sulhi Garan her toplantıda ; “ Futbolcunun hakkını alın teri kurumadan veriniz . Hakem bir elinde kadife eldiven, diğerinde demir olan insandır. Kadife eldivenle sevmesini bildiği gibi, demir eldivenle de vurmasını bilmelidir.” diyordu.
1970 li yıllarda katıldığım futbol hakem kursu derslerinde, kurs hakemi hocalarımız, rahmetli Hakkı Gürüz ve Feyyaz Tuğrul da her kurs ve seminerlerinde , son sözleri olarak ;” Arkadaşlar, hatasız ideal hakem yoktur. En az hata yapan hakem ideal hakemdir ” diyorlardı.
Deneyimli ve başarılı hakem hocalarımızın söylediklerini yapan, yapabilen hakem en iyi futbol hakemidir.
Bahri Vreskala
